Du holde Kunst - over de liedkunst

Thomas Oliemans, bariton, Malcolm Martineau, piano
Gehoord: Concertgebouw kleine zaal, 8 juli 2013

De schöne Müllerin is net als de Winterreise en Frauenliebe und –Leben een cyclus waarin de protagonist een grote psychologische ontwikkeling doormaakt. Aan het begin van de cyclus is hij zeer hoopvol en vrolijk, aan het einde zo gekwetst en radeloos ongelukkig dat hij geen uitweg meer ziet en zich verdrinkt. Voor de zanger is het weergeven van die ontwikkeling geen gemakkelijke opgave, alleen al omdat niet iedereen zich psychologisch en vocaal in kan leven in de verschillende rollen. Thomas Oliemans lukte dat aanvankelijk wonderwel.

Oliemans begon meteen heel goed, daarbij geholpen door Martineau die ook in de lagere ligging van de uitvoering van deze cyclus een goede balans tussen bas en discant wist hand te haven.  De fraaie klank van Oliemans stem hielp uiteraard, maar je kon ook horen dat hij over het eerste lied had nagedacht. Er was verschil tussen de troffen, en vrijwel onmiddellijk zette hij het beeld neer van een naïeve jongeling die maar al te graag geloofde dat het geluk op hem te wachten stond. Hij wist in zijn blik de naïviteit van de jonge molenaarsgezel goed weer te geven en zoals zo vaak werkte dat door in zijn zang.

Wohin begin Oliemans erg fraai en geheimzinnig. Die kwaliteit hield hij vast, ook de reprise was bijzonder spannend. Jammer – en niet in overeenstemming met de partituur - was dat hij de Nixen (waternimfen) in ff hun verhaal liet doen, met name bij ‘es gehen ja Mühlenräder in jedem klaren Bach’. (Omdat waternimfen staan voor gevaar, is het uiterst onaannemelijk dat dat iemand daar luid enthousiast over vertelt.) Halt! viel op door het uiterst energieke en toch subtiele spel van Martineau, dat door Oliemans goed beantwoord werd. Voor Danksagung an den Bach koos het duo een iets rustiger tempo en het was erg mooi van sfeer. Am Feierabend was zeer snel, opvallend het indrukwekkend spel door Martineau. Pas helemaal aan het eind van de laatste noot van het betreffende fragment laat Oliemans horen dat de molenaar niet gelukkig was met het feit dat het lieve meisje werkelijk iedereen goedenacht zegt.

Der Neugierige is weer heel fijn van sfeer. Martineau maakt af en toe flinke rubati, maar dat past heel goed bij de aarzelingen binnen het lied. Hier weet Oliemans een fraaie balans te vinden tussen het midden- en hoge register, met als gevolg dat de verliefheid goed tot uitdrukking komt. Ja (ist das eine Wörtchen) zingt Oliemans heel zacht, net zo zacht als het nein  en dat was een originele oplossing die goed bij de stemming van het lied past.

Ungeduld draagt altijd het gevaar in zich meer een demonstratie van iemands stem te worden dan een complex verhaal, bij tenoren overigens nog meer. Oliemans liet hier een erg mannelijke held horen, die vooral over een fraaie stem beschikte. Je zou het nog kunnen zien als een verlenging van het gevoel van het begin, maar het paste al niet meer bij de veel verlegener en gevoeligere jonge man die Oliemans in Der Neugierige neergezet had.

We mogen dat Oliemans misschien niet kwalijk nemen, want ik heb zelden of nooit een zanger gehoord die wel de complexe tegenstellingen in dit lied geloofwaardig wist over te dragen. Aan de ene kant is er namelijk het ongeduld die bij een hevige verliefdheid hoort. Aan de andere kant echter, somt hij een hele reeks dingen op die hij zou willen doen – maar niet doet – om aan dat ongeduld een einde te maken. Deze zijn bijna allemaal weer zo uiterst ineffectief en introvert, dat ze volkomen zinloos zijn. Hij besluit dan ook met de teleurgestelde verzuchting dat zij niets merkt van al die gveoelens die hij niet uit! In Ungeduld kunnen we in feite al horen, wat er in Tränenregen zal blijken, namelijk dat jongen te onzeker is om de in die tijd noodzakelijke eerste stap te zetten om haar hart te veroveren. (Nu zou menig meisje zelf het initiatief nemen, maar toen – aan het begin van de romantiek - was de gevoeligheid en het aarzelende gedrag van de jongen uiterst merkwaardig en zelfs feminien.)

Morgengruß klinkt zeer rustig, maar misschien wel iets te laag om de laatste woorden van ieder strofe het juiste gevoel te geven (Oliemans zingt dit lied in de bas- in plaats van bariton-ligging, dus in totaal een grote terts, twee noten, lager dan in het origineel. Veel zangers zingen deze woorden in het hoge register maar dat kan nu bijna niet.) Bijzonder is weer dat hij ‘und aus dem tiefen Herzen ruft’ erg zacht zingt, waar weer tegenover staat dat het daaropvolgende Leid und Sorgen weer niet erg varieert.
Des Müllers Blumen zingt hij weer in de bas-ligging waardoor hij het heel beheerst maar weer met net iets te weinig gevoel kan zingen. Tränenregen zingt hij wel in bariton-ligging. Merkwaardig is dat Martineau de inleiding van het lied voor iedere strofe opnieuw speelt, sinds de Urtext-versie uit 1977 doet vrijwel niemand dat meer.  Het ontneemt het lied iets van de spanning. De stem van het meisje doet hij weer goed en in haar woorden bij het afscheid ligt iets van verbazing te liggen, wat het lied wel ten goede komt.

Mein!, het lied waarin de molenaarsleerling zijn eigen twijfel probeert te overschreeuwen, klink naar mijn smaak weer iets te veilig en zeker. Het Mein aan het eind is ook zo stevig dat niets van twijfel erin doorklinkt, maar al evenmin iets van overdekking door het tegendeel en dat ontneemt het lied eigenlijk zijn betekenis. Ook dit lied zingt Oliemans in de bas-ligging  en dat helpt uiteraard ook niet wanneer het erom gaat twijfels door te laten klinken.
Het publiek is echter erg onder de indruk van de viriele uitvoering die qua klank een Don Giovanni niet misstaan zou hebben en begint gewoon te applaudisseren. Dat publiek leek overigens ook niet uit het normale kleine zaal-publiek te bestaan, eerder uit Oliemans-fans.

Gelukkig zingt Oliemans Pause in de bariton-ligging. In het algemeen klinkt het ook gevoeliger en lyrischer. Toch blijft ook dit lied een beetje te gezellig. Oliemans blijft in feite de naïeve bijna vrolijke molenaarsleerling van het begin. In de liederen tien tot vijftien zou in feite de fatale ontwikkeling van naïef-vrolijk tot suïcidaal-bedroefd moeten plaatsvinden, maar dat gebeurt niet.

Thomas Oliemans, foto: Marco Borggreve

In Mit dem grünen Lautenbande, het noodlottige dertiende lied, blijft de sfeer gezellig. Je zou natuurlijk kunnen redeneren dat de molenaar helemaal niet in de gaten heeft dat het meisje al van de jager gecharmeerd is, maar er staan te veel aanwijzingen in de tekst die van het tegendeel getuigen. In Der Jäger is er naar mijn smaak veel te weinig  boosheid. Die komt aarzelend in Eifersucht und Stolz. Dat lied wordt door Martineau in een halsbrekend tempo genomen, een tempo waarmee Oliemans meer moeite heeft dan de pianist. De boosheid is er nu wel, maar de verandering in en na ‘sag ihr’ ontbreekt. Aan het einde komt even nog temperament, maar ook dat lijkt uit de lucht te komen vallen.

Die liebe Farbe zingt Oliemans weer in de bariton- in plaats van in de bas-ligging. Daardoor kan hij gern een enkele keer in het hoogste register kan zingen, wat het lied zeker meer gevoel geeft. Hier klink ook door hoe hij alle laatste liederen had kunnen zingen: met het gevoel dat het einde plausibel maakt.

In Die böse Farbe klinkt eindelijk wel de boosheid met de intensiteit die daarvoor gemist werd. Vocaal en ook verder ineens weer overtuigend, al had ik hier en daar ook wat meer subtiliteit willen zien. Trockne Bluemen is heel eenvoudig maar gelukkig klinkt hier wel gevoel door. Ook hier was soms te horen hoe wat mij betreft alle laatste liederen gezongen hadden kunnen worden. Zowel zanger als pianist nemen af en toe fermates die nergens staan, maar daar stoorde ik me niet aan. Het einde was weer iets te stevig.

Het psychologisch moeilijk en gevoelige ‘Der Müller und der Bach’ zingt Oliemans weer in de bas-ligging. Zoals de titel aangeeft is het een dialoog tussen het beekje en de molenaarsleerling. De laatste begint en vertelt hoe een trouw hart bezwijkt onder de last van het liefdesverdriet. Het beekje probeert in de strofe in majeur de molenaar nog moed in te spreken en de lof te zingen van de liefde zich die aan de pijn ontworstelt, maar het mag niet baten: de molenaarsleerling verkiest de koele rust op de bodem van de beek. Oliemans zingt het zeer fraai maar de hierboven besproken dialoog komt niet tot leven en de molenaar stapt wel heel rustig het water in, alsof hij te veel Prozac genomen heeft en de zelfmoord een vergissing is. Vocaal is het wel heel mooi.

De vijf strofes van Des Baches Wiegenlied, waarin de beek de nu dode molenaarsleerling wiegt, zijn ook weer bijzonder moeilijk, qua interpretatie. Spreekt het beekje bijvoorbeeld echt of moeten we deze woorden zien als ontspringend aan het brein van de stervende molenaar? Bij vlagen was dit lied overtuigend maar het zo belangrijke einde (und der Himmel da oben wie ist der so weit) raakte mij niet, misschien ook wel omdat ik nog twee weken daarvoor gehoord had hoe indringend het kàn zijn.

Natuurlijk, mijn mening is ook maar een mening. Het publiek was waarschijnlijk niet ontroerd door het tragische einde, want het begint wel heel snel te klappen. Het was echter wel heel enthousiast, en al snel stond de hele zaal luid te applaudisseren.

Had de zaal ongelijk? Ach, in de muziek is er minder sprake van gelijk en ongelijk dan van smaak en interpretatie. Vocaal was het in ieder geval uiterst fraai en voor veel concertbezoekers is dat het belangrijkste. Daar komt nog bij dat ongeveer de helft van de liederen ook qua interpretatie heel geslaagd was. Juist daarom vond ik het tegenvallende niveau van de andere liederen zo frustrerend: ik kreeg het sterke gevoel dat wanneer Oliemans een paar maanden langer aan de cyclus gewerkt zou hebben (bij voorkeur met Martineau), het resultaat wel helemaal naar mijn zin geweest zou zijn.

Misschien waren drie cycli in zo’n korte tijd ook wel wat veel voor Oliemans. Het zou in ieder geval een verklaring zijn voor het feit dat maar liefst de helft van de liederen in een lagere ligging gezongen werd: geen tijd om alle moeilijke hoge passages goed in te studeren.

Ondanks mijn teleurstelling over de tweede helft van het concert, kan ik u wel aanraden om naar de volgende concerten van Oliemans te gaan. Allereerst zal de Winterreise, waarin de lage noten veel belangrijker zijn, hem als bariton veel beter liggen. Datzelfde zal waarschijnlijk ook gelden voor in ieder geval een deel van de Heine-liederen uit Schwanengesang. Ten tweede valt er vocaal bij zijn concerten toch veel te genieten. Al ik het oneerbiedig mag zeggen: een goede leerling die zijn huiswerk niet goed gedaan heeft, blijft een goede leerling. Daar komt nog bij dat Martineau zeer inspirerend en voorbeeldig speelde. Met zijn blikken en houding én spel gaf hij vaak commentaar op het verhaal, net zoals het beekje. Daarmee was hij geheel in stijl met Schubert die ooit terwijl hij de woorden das Wasser, das Wasser niet zong, naar de piano wees.

(Dré de Man)

 

Agenda: ga naar startpagina

Gebruikt u Google Chrome? Vink dan in instellingen (eerst klikken op drie streepjes helemaal rechts) netwerkacties voorspellen om de laadprestaties van pagina's te verbeteren uit, anders ziet u oude pagina's, niet alleen op deze site trouwens :(

Terug naar de actuele beginpagina

Over deze site

Kelly God: freudsam und leidsam

Angelika Kirchschlager subtiel en
temperamentvol

Hoog niveau bij International Student LiedDuo Competition

Vijftig tinten goud:
Händel-aria's door Kirchschlager

Poëzie of toneel

Authentieke Frauenliebe und -leben

Vitt land revisited

Hugo Wolf en de Vrienden van het Lied

Winterreise Christoph Prégardien 10/2/2013 Amsterdam

Interview Christoph Prégardien

Onderkoelde dramatiek en 'heiteres Behagen' bij Persson

Vuurwerk bij Nieuwjaarsconcert IVC

 

Finleys onterechte angst voor Die schöne Müllerin

foto:  Nikolaus Karlinsky

Interview Kirchschlager Duits/Deutsch

Interview Kirchschlager wörtlich Duits/Deutsch

Nederlands & English volgt/follows

Kirchschlagers 'bess'res ich'(recensie)

 

Mojca Erdmann:
Meine Ruh' ist hin
(recensie)

Robert Holl & Rudolph Janssen:
Im Lied das tiefe Leid
(recensie)

foto:  Marco Borgreve

Aan het einde van de dromen (recensie)

Binnenkort:

Interview Angelika Kirchschlager Nederlands / Interview Peter Schreier / Wolfgang Holzmaier over Fritz Wunderlich

De kwellingen van Bostridge (recensie)

Verslag masterclasses Meinard Kraak en Peter Schreier en recital Miricioiu/Leiferkus

Verslag masterclass Nelly Miricioiu

Wunderlich's fair Maids / De drie schöne Müllerinnen van Wunderlich (Engels)

Ade, ich geh nach Haus
(acht tenoren sturen de schöne Müllerin naar huis)
Over het Duitse van de Romantiek

Over romantiek en ironie

Pictures IVC 2012: 1, 2, 3, 4, 5

Links:

http://www.schubert.nl/
www.vvhl.nl
http://www.hampsong.org/
http://www.internationalvocalcompetition.com/nl

Over Du holde Kunst:

Du holde Kunst is een nieuwe site over de liedkunst, vocalisten en aanverwante zaken. Hij is voortgekomen uit een concertaankondiging van dezelfde naam. De inhoud varieert van verklarende teksten tot recensies en aankondiging van concerten. Op dit moment is het nog een privé-initiatief van Dré de Man, maar er zijn besprekingen met andere medewerkers en organisaties gaande. Copyright alle teksten en foto's, tenzij anders vermeld: Dré de Man. Aankondigingen en dergelijke graag naar dre@duholdekunst.com

 

 

Concertrecensies - CD-recensies - Masterclassbesprekingen - Interviews - Concertagenda - Masterclassagenda - Audio, HiFi en gadgets - Componisten - Werken - Links - Over de liedkunst - Over het Duitse van de romantiek - Over romantiek en ironie - Over deze site - Reizen en cursussen - Zangers - Pianisten - Zangdocenten
(Dit menu wordt in de loop van de komende weken geheel functioneel, ook de rechterkolom wordt aangepast)

Du holde Kunst is een nieuwe site over de liedkunst, vocalisten en aanverwante zaken. Op dit moment is het nog een privé-initiatief van Dré de Man maar besprekingen met partners zijn in een vergevorderd stadium. Concertaankondigingen, medelingen en advertentieverzoeken en dergelijke graag naar dre@duholdekunst.com